Γράφει ο Γιώργος Κωνστάνζας*

Η Ευρώπη, στο όνομα της «ψηφιακής μετάβασης», προχωρά με ταχείς ρυθμούς στην υιοθέτηση ενός ενιαίου Digital ID, μιας ψηφιακής ταυτότητας που υποτίθεται θα διευκολύνει τη ζωή του πολίτη, θα μειώσει τη γραφειοκρατία και θα ενισχύσει την ασφάλεια. Όμως πίσω από αυτή την υπόσχεση, κρύβεται μια ενδεχομένως ανησυχητική πραγματικότητα: η συγκέντρωση όλων των προσωπικών δεδομένων σε ένα ενιαίο, κεντρικό ψηφιακό προφίλ που μπορεί, μελλοντικά, να αποτελέσει εργαλείο ελέγχου και περιορισμού της ελευθερίας.

Η ελληνική εκδοχή του «ενός αριθμού για όλα»

Στην Ελλάδα, ο νέος Ενιαίος Προσωπικός Αριθμός (ΕΠΑ) παρουσιάζεται ως ένα βήμα προόδου, ένας αριθμός που αντικαθιστά ΑΦΜ και ΑΜΚΑ, ώστε ο πολίτης να εξυπηρετείται πιο εύκολα. Αυτό που δεν λέγεται ξεκάθαρα, είναι ότι ο ΕΠΑ είναι ήδη η τεχνολογική βάση του Digital ID.

Όταν όλα τα δεδομένα μας, από υγεία και φορολογία, μέχρι περιουσία και μετακινήσεις, συνδέονται σε έναν αριθμό, τότε η ιδιωτικότητά μας παύει να είναι θεμελιώδες δικαίωμα και μετατρέπεται σε εύθραυστη παραχώρηση του κράτους.

Η εξουσία αυτή της σύνδεσης και παρακολούθησης δεν είναι θεωρητική. Είναι τεχνολογικά έτοιμη, θεσμικά ανώριμη και πολιτικά επικίνδυνη.

Ο κίνδυνος της ολικής διαφάνειας

Όταν ο πολίτης γίνεται απόλυτα διαφανής απέναντι στο κράτος, χωρίς αντίστοιχες εγγυήσεις λογοδοσίας από την κρατική μηχανή, τότε έχουμε το αντίθετο της δημοκρατίας.

Ο συνδυασμός του ψηφιακού αριθμού με:
•⁠  ⁠το περιουσιολόγιο που προωθεί το Υπουργείο Οικονομικών,
•⁠  ⁠την εκτεταμένη τοποθέτηση καμερών σε δημόσιους χώρους,
•⁠  ⁠και την είσοδο συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στην ανάλυση εικόνων και δεδομένων, δημιουργεί έναν μηχανισμό επιτήρησης που καμία προηγούμενη γενιά πολιτών δεν είχε αντιμετωπίσει.


Σε μερικά χρόνια, χωρίς καν να το καταλάβουμε, κάθε οικονομική ή κοινωνική δραστηριότητα, από την επίσκεψη σε γιατρό, μέχρι μια οικονομική συναλλαγή ή ακόμη και μια μετακίνηση, θα είναι φακελωμένη και συσχετισμένη με τον προσωπικό μας αριθμό. Όχι γιατί υπάρχει ανάγκη ασφαλείας, αλλά γιατί το επιτρέπει η τεχνολογία.


Η ψευδαίσθηση της ευκολίας

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή η διαδικασία παρουσιάζεται ως «διευκόλυνση».

Μας λένε πως αντί να έχουμε πολλούς αριθμούς, είναι πιο απλό να έχουμε έναν. Πως η ψηφιακή ταυτότητα θα μας γλιτώσει χρόνο. Κι έτσι, στο όνομα της ευκολίας, παραδίδουμε τον απόλυτο έλεγχο των δεδομένων μας σε ένα σύστημα που κανείς δεν γνωρίζει πώς θα εξελιχθεί, ούτε ποιος θα το διαχειρίζεται στο μέλλον.

Αλλά τι θα συμβεί εάν κάποια στιγμή στο μέλλον, με συνθήκες διαφορετικές από τις σημερινές, με το πρόσχημα της «προστασίας του κλίματος», «της δημόσιας υγείας» ή άλλους λόγους, αυτό το τεχνολογικό πλαίσιο αρχίσει να χρησιμοποιείται για να περιορίζει την καθημερινότητά μας;

Εάν μας πουν ότι μπορούμε να πετάμε με αεροπλάνο μόνο για ορισμένες ώρες τον χρόνο, γιατί «εκπέμπουμε πολύ διοξείδιο του άνθρακα»;

Ή ότι επιτρέπεται να αγοράζουμε μόνο μια συγκεκριμένη ποσότητα κρέατος;

Ή ότι μπορούμε να πάμε σε εστιατόριο μόνο περιορισμένες φορές τον μήνα;

Ή και σε ακόμα πιο ακραίες περιπτώσεις, η άποψη που διατυπώσαμε στα social media δεν είναι συμβατή με την τότε πολιτική ηγεσία και γίνεται καταγραφή της στον Ενιαίο Προσωπικό Αριθμό; 

Μπορεί σήμερα τα παραπάνω να ακούγονται υπερβολικά, όμως είναι μια Οργουελική πραγματικότητα που η τεχνολογία ήδη καθιστά εφικτή. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορούν να το κάνουν, αλλά πότε.

Η Ιστορία έχει δείξει ότι κάθε φορά που οι κοινωνίες αντάλλαξαν ελευθερία με ευκολία, κατέληξαν να χάσουν και τα δύο.

Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η χρήση της

Η τεχνολογία μπορεί να υπηρετήσει την ελευθερία, αν συνοδεύεται από ισχυρούς θεσμούς, διαφάνεια και αποκέντρωση δεδομένων.

Όταν όμως οι βάσεις δεδομένων είναι κεντρικοποιημένες, χωρίς ανεξάρτητο έλεγχο και με ασάφεια για το πού πηγαίνουν οι πληροφορίες, τότε μιλάμε για ένα ψηφιακό κράτος χωρίς φρένα.

Η Ευρώπη φαίνεται να βαδίζει προς αυτό το μοντέλο, με το πρόσχημα της «ψηφιακής κυριαρχίας». Η Ελλάδα, όμως, κινδυνεύει να το εφαρμόσει χωρίς καν να το συνειδητοποιεί.

Εάν δεν υπάρξει δημόσιος διάλογος και θεσμική εγγύηση των δικαιωμάτων των πολιτών, τότε θα έχουμε οικοδομήσει ένα τέλειο σύστημα επιτήρησης, και κανείς δε θα το έχει αντιληφθεί, μέχρι να είναι πολύ αργά.


Συμπέρασμα

Η ελευθερία δεν χάνεται απότομα. Χάνεται σιωπηλά, μέσα από μικρές «διευκολύνσεις».

Ο Ενιαίος Προσωπικός Αριθμός, το Digital ID, το περιουσιολόγιο και οι κάμερες είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας.

Αν δεν υπάρξει άμεση και σοβαρή συζήτηση για θεσμικά αντίβαρα, ιδιωτικότητα και τεχνολογική κυριαρχία του πολίτη επί των δεδομένων του, τότε η Ελλάδα κινδυνεύει να μετατραπεί  κάποια στιγμή από δημοκρατία σε ψηφιακή επιτήρηση με δημοκρατικό περιτύλιγμα.

Η στιγμή να μιλήσουμε είναι τώρα, όσο ακόμη μπορούμε να το κάνουμε ελεύθερα.

* Ο Γιώργος Κωνστάνζας είναι οικονομολόγος

__________________________

Τα άρθρα γνώμης που δημοσιεύονται στο money-money.gr εκφράζουν τη γνώμη του αρθρογράφου και δεν αποτελούν θέση του ιστότοπου, ούτε παρότρυνση για επενδύσεις ή άλλου είδους επενδυτική συμβουλή.